Aπό τον Πλάτωνα στον Παύλο: Φιλοσοφικές προσεγγίσεις για το "Είναι" της ανθρώπινης ψυχής

 * Ένα εξαιρετικό επιστημονικό έργο από τον διδάκτορα (Ph.D) της Οξφόρδης, Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Φωκίδος κ. Αθηναγόρα Ζακόπουλο

Του Χάρη Ανδρεόπουλου *

Σύμφωνα με τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο ο μεγαλύτερος των προ Χριστού φιλοσόφων  υπήρξε ο Πλάτωνας, ενώ ο μεγαλύτερος των μετά Χριστόν αποστόλων υπήρξε ο Παύλος. Με τις δύο κορυφαίες αυτές προσωπικότητες του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού, αντιστοίχως, ασχολείται στο βιβλίο του “Πλάτων και Παύλος περί του ανθρώπου” o σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Φωκίδος κ. Αθηναγόρας, επιχειρώντας μια συγκριτική θεώρηση των θέσεων του Πλάτωνος και του Αποστόλου Παύλου περί του ανθρώπου και της ειδικότερης αγωνίας του ανθρωπίνου όντος για τα ζητήματα που αφορούν στην υπόσταση της ψυχής, της σχέσης της με το σώμα και τον προορισμό της.

H παρούσα μελέτη ερευνά τον άνθρωπο από ψυχολογικής απόψεως, όπως ενσωματώνεται στα γραπτά του Πλάτωνος και του Αποστόλου Παύλου. Ασφαλώς μπορεί να υποστηριχθεί ότι η ψυχολογία είναι δευτερεύον και βοηθητικό θέμα  στα έργα του Πλάτωνος και του Αποστόλου Παύλου, εν συγκρίσει με τα βασικώτερα θέματα της ηθικής, της πολιτικής, της παιδείας και της θεωρίας των Ιδεών του πρώτου, του μυστικισμού, της εσχατολογίας, κλπ. του δεύτερου.

Όπως κι΄ αν έχει, όμως, το πράγμα μια προσεκτική και κριτική ανάλυση των ψυχολογικών τους απόψεων είναι, πιστεύουμε, σημαντικό εγχείρημα. Παρόμοια κριτική έρευνα μας δίδει τη δυνατότητα να εκτιμήσουμε την ορθολογιστική ικανότητα του ανθρώπου καθώς και τις εσωτερικές δραστηριότητες του ανθρωπίνου πνεύματος και τις συγκρούσεις του. Επί πλέον μας βοηθά να κατανοήσουμε την ισχυρή και διαρκή επιρροή που άσκησε ο Πλάτων σ’ όσους μετέπειτα ασχολήθηκαν στα συγγράμματά τους με το θέμα του ανθρώπου, τόσο εντός όσο και εκτός του φιλοσοφικού πεδίου. Πράγματι, όπως το έχει εκφράσει και με γοητευτική υπερβολή ο Βρετανός μαθηματικός και φιλόσοφος Alfred North Whitehead, η Δυτική φιλοσοφία αποδεικνύεται ότι δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια σειρά υπομνηματισμών στη Πλατωνική σκέψη. Το ίδιο ισχύει και για την επιρροή του Αποστόλου Παύλου στους μεταγενεστέρους του καθώς, πράγματι, ο Απόστολος Παύλος άσκησε μεγάλη και διαρκή επιρροή στους μεγάλους Πατέρες της χριστιανικής Εκκλησίας και τους μετέπειτα θεολόγους.

Στην μελέτη καταγράφονται και επεξηγούνται οι απόψεις του Πλάτωνος και του Απ. Παύλου για το «είναι» της ψυχής και αναλύονται στις επιμέρους διαστάσεις τους, ήτοι με βάση τον δυϊστικό τρόπο που εξετάζει τον άνθρωπο ο πρώτος και τον μονιστικό με τον οποίο τον προσεγγίζει ο δεύτερος. Ο Πλάτων ως γνωστόν δίνει έμφαση στην ανωτερότητα της ψυχής. Κατ΄ αυτόν ο άνθρωπος είναι μια σύνθετη δομή, η οποία συνίσταται από δύο σαφώς διακριτές οντότητες:  το σώμα, που είναι θνητό και είναι ένα εργαλείο και όργανο της ψυχής και που εν καιρώ πεθαίνει, και την ψυχή που είναι μια διαρκής οντότητα, αθάνατη, ο πραγματικός άνθρωπος, εν συντομία: «ο άνθρωπος». Αντίθετα ο Απόστολος Παύλος αντιμετωπίζει τον άνθρωπο με μονιστικό τρόπο. Από τον Παύλο ο άνθρωπος δεν γίνεται αντιληπτός κατά τον πλατωνικό δυϊστικό τρόπο, αλλά κατά τον εβραϊκό. Ο άνθρωπος δεν είναι ούτε ψυχή, πνεύμα, ούτε σώμα μόνο, αλλά μια ουσιώδης ενότητα, ένας μοναδιαίος οργανισμός, μια ψυχοσωματική ενότητα. Ο άνθρωπος είναι ζώσα και άλυτη ενότητα: σώμα, ψυχή και πνεύμα μαζί. Αυτά τα συστατικά στοιχεία έχουν νόημα για τον άνθρωπο μόνο εν συνδυασμώ προς την ολότητα της υπάρξεώς του, υπογραμμίζει ο συγγραφέας, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο Πλάτωνας δεν άσκησε καμμιά επίδραση επί του Αποστόλου Παύλου, είτε άμεσα, είτε έμμεσα, όσον αφορά τον άνθρωπο και τον προορισμό του. Ο κ. Αθηναγόρας υποστηρίζει ότι τις μόνες συγγένειες και προσεγγίσεις στη σκέψη του Πλάτωνος  και του Παύλου θα μπορούσε να τις εντοπίσει κάποιος στις θεωρίες τους περί ηθικής. 

Η έρευνα διαιρείται σε τέσσερα μέρη, το τελευταίο από τα οποία αποτελείται από έξι παραρτήματα. Στο πρώτο μέρος γίνεται διαπραγμάτευση των προπλατωνικών (Ομηρος και Προσωκρατικοί) απόψεων για τον άνθρωπο και τον προορισμό του. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται περιεκτικά και αντικειμενικά η ψυχολογική θεωρία του Πλάτωνος, όπως παρουσιάζεται στους διαλόγους και στην αρχαία, νεώτερη και σύγχρονη Πλατωνική γραμματεία. Το τρίτο μέρος ασχολείται με Παυλιανούς ψυχολογικούς όρους, όπως ψυχή, πνεύμα, σώμα και τριχοτομία του ανθρώπου από το σώμα της αναστάσεως. Στο τέταρτο μέρος, το παράρτημα Α΄ ασχολείται με την θεολογία του Πλάτωνος, τα παραρτήματα Β΄ και Γ΄ συγκρίνουν την Πλατωνική άποψη περί του ανθρώπου μ΄ αυτήν της Φροϋδικής, Μπηχεβιοριστικής και Ανθρωπιστικής ψυχολογίας, το παράρτημα Δ΄ εξετάζει το ζήτημα του μονισμού και του δυϊσμού, στο παράρτημα Ε΄ εκτίθενται οι σύγχρονες χριστιανικές φιλοσοφικές απόψεις για τη μετά θάνατον ζωή και, τέλος, στο παράρτημα ΣΤ’ εξετάζεται η συνέχιση της ζωής της Ψυχής μετά θάνατον.

- Για το συγκεκριμένο βιβλίο του σεβ/του κ. Αθηναγόρα, αλλά και την εν γένει επιστημονική βιβλιογραφική του προσφορά είχα την ευκαιρία να ενημερωθώ στην αρχή της φετινής σχολικής χρονιάς, όταν επισκεπόμενος στον κ. Αθηναγόρα στο γραφείο του, για να ζητήσω την ευχή του, μ΄ αφορμή τη τοποθέτησή μου στο Γυμνάσιο Γαλαξιδίου, διεπίστωσα ότι στο Επισκοπείο της Αμφισσας υπάρχει μια μεγάλη βιβλιοθήκη, με σπουδαία θεολογικού και ποιμαντικού περιεχομένου βιβλία, αλλά και πολλά εγχειρίδια για τα εξειδικευμένα θέματα της Γενετικής Μηχανικής και της Βιοηθικής και με τις ορθόδοξες προσεγγίσεις τους, συγγραφέας των οποίων τυγχάνει ο πολυγραφότατος κ. Αθηναγόρας. (Οι ενδιαφερόμενοι να προμηθευτούν το βιβλίο του σεβ/του κ. Αθηναγόρα “Πλάτων και Παύλος περί του ανθρώπου”,  μπορούν να απευθύνονται στην Ιερά Μητρόπολη Φωκίδος: http://www.imfok.gr  και στο τηλ. 22650 - 28224).

Ο Μητρoπολίτης Φωκίδος κ. Αθηναγόρας (Ζακόπουλος) γεννήθηκε στον Αμάραντο Κονίτσης Ιωαννίνων. Είναι πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής Αθηνών και διδάκτωρ (Ph.D) Φιλοσοφίας του πανεπιστημίου Γλασκώβης. Εχει κάνει μεταδιδακτορικές σπουδές στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης (Aγγλία, όπου εξετάσθηκε και  εγκρίθηκε ως εναίσιμος διατριβή το παρουσιαζόμενο έργο του “Plato and Saint Paul on Man”) και του Γέηλ (Υale - USA). Δίδαξε ως καθηγητής Ηθική και Κοινωνική Φιλοσοφία, Φιλοσοφία της Θρησκείας και Φιλοσοφία του Δικαίου στα πανεπιστήμια De Paul, St. John και William  Patreson των Η.Π.Α. Από το 1959 έως το 1986 υπηρέτησε αλληλοδιαδόχως ως ιερατικός προϊστάμενος και διευθυντής των Ελληνικών Σχολείων της Αρχιεπισκοπής Θυατείρων και Μεγάλης Βρεταννίας και της Αρχεπισκοπής Βορείου και Νοτίου Αμερικής. Μητροπολίτης Φωκίδος εξελέγη το 1986 και υπηρετεί μέχρι σήμερα σ΄ αυτή τη Μητρόπολη, διακονώντας με σεμνότητα και ταπεινότητα το ποίμνιό του και ανταποκρινόμενος με χαρά σε κάθε πρόσκληση για συνεργασία με τους φορείς της εκπαίδευσης, την οποία ιδιαίτερα αγαπά καθώς και ο ίδιος την έχει υπηρετήσει τόσο από τη θέση του διδάσκοντος όσο και του διοικητικού στελέχους.

* Τον ευχαριστούμε για την ευχή, η οποία ήταν πραγματική ευλογία που μας ενίσχυσε πνευματικά και μας εμψύχωσε στο διδακτικό έργο μας κατά τη διάρκεια της απερχομένης σχολικής χρονιάς καθώς και για το επιστημονικό και διδακτικό υλικό που μας δώρισε και ευχόμαστε ο καλός Θεός να του χαρίζει υγεία και να τον ενδυναμώνει ούτως έτσι να συνεχίζει να ποιμαίνει θεοφιλώς και να διακονεί με την ίδια αγάπη και διάθεση προσφοράς την εκκλησιαστική περιφέρεια της Φωκίδας.   

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι θεολόγος, M.Sc. Iστορικής Θεολογίας, υπ. Δρ. του ΑΠΘ, καθηγητής (ΠΕ01) στο Γυμνάσιο και το Γενικό Λύκειο Γαλαξιδίου N. Φωκίδας. Συνεργάζεται με την εφημερίδα “Eλευθερία” της Λάρισας και την πύλη εκκλησιαστικών ειδήσεων “Amen”.